Chiesa di Santa Maria in Via Lata

( Pigna IX )

Chiesa di Santa Maria in Via Lata

Adres:

Via del Corso 306 (rione Pigna).

Coördinaten:

41º 53’ 53,50” N en 12º 28’ 53,20” O.

Openingstijden:

dagelijks van 17:00 uur tot 22:00 uur (’s zomers vanaf 18:00 uur).
Crypte: dinsdag tot zondag van 16:00 uur tot 19:00 uur; zaterdagmorgen van 10:00 uur tot 13:00 uur (maandag gesloten).

Chiesa di Santa Maria in Via Lata (rechts) en het Palazzo Doria Pamphili (links) in 1750 *
Chiesa di Santa Maria in Via Lata (rechts) en het Palazzo Doria Pamphili (links) in 1750 *

ALGEMEEN

Deze kerk moet vooral niet verward worden met de chiesa di Santa Maria in Via, die een stukje verder op een plein rechts  van de Via del Corso staat.

De naam van de chiesa di Santa Maria in Via Lata slaat nog op de Via Lata (brede weg), de antieke naam van de huidige Via del Corso. De Via Lata was het gedeelte van de Via Flaminia binnen de stad en was een van de belangrijkste straten van het antieke Rome. Buiten de stad ging de Via Flaminia verder naar Rimini. De antieke Via Lata ligt nu zo’n vijf meter onder het huidige straatniveau van de Via del Corso.

De Santa Maria in Via Lata is nu ingebouwd in het Palazzo Doria Pamphilj.

De kerk is een minor basiliek en wordt beheerd door de nonnen van de Figlie della Chiesa.

GESCHIEDENIS

De legende wil dat deze kleine kerk is gebouwd op het huis van de centurion die de apostel Paulus van Tarsus tijdens zijn tweejarig huisarrest bewaakte. De kerk is wel van zeer oude oorsprong en werd gebouwd in de resten van de Sæpta Julia (een door zuilengalerijen omgeven terrein, waar de verkiezingen werden gehouden), waarschijnlijk circa 687 door paus Sergius I om de resten van de heilige Agapitus-martelaar in onder te brengen.

Wapen van paus Innocentius VIII *
Wapen van paus Innocentius VIII *
Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Gevel, 2009
Gevel

De vroegchristelijke kerk werd omstreeks 1049 uitgebreid c.q. herbouwd op aangeven van Paus Leo IX met name als aanpassing aan het sterk gestegen straatniveau en de overstromingen als gevolg daarvan. Hierbij werden delen van de oude kerk bewaard in de vorm van de huidige crypte.

De kerk werd daarna tussen 1491 en 1506 geheel nogmaals herbouwd in opdracht van paus Innocentius VIII-Cybo en verrijkt met vele relieken die hier tijdens de herbouw werden gevonden.

Het wapen van deze Cybo-paus is nog te zien aan de rechtse buitenmuur in de Via Lata. De Arcus Novus (nieuwe boog), een kleine triomfboog die door Diocletianus in 303/4 was opgericht ter gelegenheid van zijn 20-jarig ambtsjubileum en die hier nog stond, moest wijken om de herbouw mogelijk te maken.

De klokkentoren werd pas in 1580 toegevoegd naar een ontwerp van Martino Longhe de Oude.

Vanaf 1639 werd de kerk opnieuw verbouwd. De opdrachtgever was Atanasio Ridolfi, een kanunnik van de kerk, en de architect was de Napolitaan Cosimo Fanzago, die met name het interieur onderhanden nam.

De voorgevel en de portico werden een apart project van Pietro da Cortona, die ook de renovatie van de crypte voor zijn rekening nam.

De aankleding van het interieur, met name de schilderijen, dateert hoofdzakelijk van begin 18e eeuw. Het interieur werd in 1863 onder leiding van Salvatore Bianchi grondig gerestaureerd.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Gevel, bovendeel (internet)
Bovendeel van de gevel *
Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Bouwtekening gevel (internet)
Tekening van de gevel *

EXTERIEUR

–    Pietro da Cortona: Voorgevel en portico

De opvallende ingangspartij van travertin is een architecturale aparte toevoeging en is beduidend hoger dan de kerk. De gevel bestaat uit twee, even brede verdiepingen met in het midden een portico en een loggia met colonnaden en twee smalle, ietwat teruggetrokken zijstukken. Het geheel werd tussen 1658/62 gebouwd in opdracht van kanunnik Atanasio Ridolfi en daarna van paus Alexander VII-Chigi.

Het ontwerp is een van de meesterwerken van Pietro da Cortona en vormde een mijlpaal in de Romeinse Barok: de zuilen, zonder cannelures, kwamen vrij te staan van de muur en gingen een essentiële rol spelen. De over twee verdiepingen verdeelde Korinthische zuilen lijken het hele bouwwerk te dragen en zorgen voor bijzondere lichteffecten.

Voor de benedenverdieping bevindt zich een zuilenhal (portico) met een rechte architraaf over de volle breedte. De doorgang bestaat uit vier monumentale Korinthische zuilen met prachtige kapitelen en wordt begrensd door triplet pilasters in dezelfde stijl en verder een pilaster op de hoekpunten. In de smalle zijmuren is aan elke kant een rechthoekig raam opgenomen.

De fries draagt de wijdingsopdracht van de kerk: ”Deiparae Virgini Semper Immaculatae MDCLXII” (aan de God-dragende maagd, altijd onbevlekt, 1662).

Daarboven is een open loggia in de vorm van een Serlioarcade (arcade met horizontale zijstukken), geflankeerd door dubbelpijlers met een zuil ervoor, ondersteund door vier zuilen en bekroond door een triomfboog en een fronton. Op de boog staat de naam van paus Alexander II. In de muren daarnaast is aan elke zijde een lege, halfronde nis opgenomen. Bovenop de fronton staan vier brandende urnen  en in het midden een groot metalen kruis.

Da Cortona heeft het ontwerp van de bovenverdieping ontleend aan de audiëntie-loggia’s van de Romeinse keizer, zoals onder andere bij het Circus Maximus.

De portico bestaat uit  een in de breedte gevormde ruimte, die aan de zijkanten wordt afgesloten door twee kleine apsissen met toegang tot de crypte en gedekt door een tongewelf met achthoekige en vierkante cassetten. De eigenlijke ingang van de kerk wordt geflankeerd door vier Korinthische zuilen en boven de deur is een tondo aangebracht met een reliëf van Onze Vrouwe, naar een ontwerp van Cosimo Fancelli.

–    Pietro da Cortona: Monument voor Atanasio Ridolfi

Het monument voor de kanunnik staat links in de portico. Het dateert uit 1663.

–    Martino Longhi de Oude: Klokkentoren

De klokkentoren aan de linkse zijde van de kerk dateert uit ongeveer 1580 en is nu het oudste gedeelte van de bovengrondse kerk. Boven in de toren hangen drie klokken: twee uit 1615 en een uit 1465.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Middenschip, 2009
Middenschip, gezien vanaf de ingangsgevel

INTERIEUR

(In het kerkje zijn regelmatig nonnen in gebed. Als zij daarbij gestoord worden is hun reactie niet mals)

Het kerkje is een klassieke basiliek en wordt in drie beuken verdeeld door twee maal zes antieke zuilen van kostbaar roodachtig-witte jaspis uit Sicilië (diaspro Siciliano) met vergulde Ionische kapitelen en een halfronde apsis. Aan het einde van de beide zijschepen is een kapel voorzien. Er zijn geen zijkapellen maar aan elke kant in een nis twee zij-altaren.

Het interieur werd vanaf 1639, ter voorbereiding op het heilige jaar 1650, geheel gerenoveerd met een spectaculaire, polychrome barokaankleding van marmer en stucversiering naar ontwerp van Cosimo Fanzago, die tegelijkertijd ook het interieur van de San Lorenzo in Lucina onderhanden nam.

Middenschip

Het platte, houten plafond is verdeeld in rijk vergulde en geschilderde cassetten van verschillende grootte en vorm.

–    Giacinto Brandi: Kroning van de maagd

Het centrale fresco tegen het plafond is de kroning van Onze Vrouwe uit 1650.

–    Anoniem: Orgel

Boven de ingangsdeur staat het prachtige orgel uit 1652, eveneens met rijk inlegwerk en verguldsels, mogelijk gemaakt door Giovanni Battista d’Aste, die naast het orgel ook het hoogaltaar betaalde.

–    Agostino Masucci: Doop van Christus

Dit medaillon uit begin 18e eeuw bevindt zich aan rechts van de ingang tegen de binnenzijde van de voorgevel.

–    Giovanni Domenico Piastrini: De verrezen Christus verschijnt aan de apostelen

Eveneens een medaillon uit begin 18e eeuw, links van de ingangsdeur tegen de binnenzijde van de voorgevel.

Beide werken maken deel uit van een serie schilderijen in medaillonvorm die de wanden van de kerk sieren (zie verder bij ’Rechtse schip’).

–    Cosmatenvloer

De polychrome, marmeren vloer is nog gedeeltelijk intact en is nog een overblijfsel van de 15e eeuwse kerk.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Middenschip, Orgel, 2012
Anoniem, orgel
Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, ingangsgevel, Masucci, Doop van Christus (internet)
Ingangsmuur, Masucci, Doop van Christus *
Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Ingangsgevel links, Verrezen Christus verschijnt aan de apostelen (internet)
Ingangsgevel, Piastrini, De verrezen Christus verschijnt aan de apostelen
Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Overzicht vu zijschip li, 2009
Middenschip met orgel en rechtse zijschip gezien vanaf de voorkant

Rechtse Schip

In tegenstelling tot het middenschip hebben de zijschepen kruisribgewelven. De ribben lopen naar pilasters van rood jaspis in de zijmuren, die vergulde kapitelen dragen, net als in het middenschip. De gewelven zijn kakelbont versierd, waarschijnlijk in de 19e eeuw.

Vier van de wandtraveeën hebben lunetramen waarin grote tondi met schilderijen zijn gevat en die worden gedragen door een paar vergulde putti. Van de drie overige wandtraveeën hebben er twee een altaar en derde (voorin) schilderijen. De medaillons tegen de ingangswand zijn groter dan de overige. De tondi tegen de rechtse muur verbeelden scenes uit het leven van Christus en die in het linkse schip fragmenten uit het leven van Onze Vrouw. Zij dateren allen uit de 2e en 3e decade van de 18e eeuw en vormen een doorsnede van de Romeinse schilderkunst uit die tijd.

Altare di Sant’Andrea  (eerste altaar rechts)

Dit altaar werd in 1685 gebouwd naar een ontwerp van Bernardo Borromini, kleinzoon van de grote architect Francesco en is opdragen aan Sint Andreas. Opvallend is de van kostbaar marmer gemaakte balustrade.

– Giacinto Brandi: Martelaarschap van de apostel Sint Andreas

Dit altaarstuk is uit 1685.

– Agostino Masucci: Annunciatie

Deze tondo bevindt zich rechts van het altaar.

– Pietro de’Pietri: Geboorte van Christus

Links van het altaar

Altare di Sant’Andrea, Brandi, Martelaarschap van Sint Andreas
Altare di Sant’Andrea, Brandi, Martelaarschap van Sint Andreas *

Altare di San Nicola di Bari (tweede altaar rechts)

– Giuseppe Nicola Ghezzi: Sint Nicolaas van Bari en Biagio aanbidden het Kind in de armen van Sint Jozef

Eveneens een altaarstuk uit omstreeks 1686.

– Pietro de’Pietri: Aanbieding van Christus in de tempel

In de volgende travee, links van het Nicolaas-altaar.

– Giovanni Domenico Piastrini: Madonna van de rozenkrans

Dit werk hangt verder naar links.

– Agostino Massuci: Aanbidding door de herders

Deze voorstelling hangt nog verder naar links richting koorkapel.
In het rechtse zijschip zijn nog de volgende monumenten te vinden:

– C. Michaillon: Grafmonument Jean-Germain Drouais

Deze schilder was student bij de Academie Française. Het monument dateert uit 1788. Het monument staat rechts.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Schip re, Mon Drouais (internet)
Michaillon, tombe van Drouais *

– Ignazio Jacometti: Gedenkteken voor Pius IX

Giovanni Maria Mastai-Ferretti, de latere paus Pius IX, werd in 1825 benoemd tot kanunnik van deze kerk. Ter herinnering hieraan is in 1871 tegen de linkse wand een marmeren gedenkteken aangebracht.

– Onbekend: Grafmonument van Edward Dodwell

Dit monument dateert uit 1832.

– Onbekend: Monument voor kardinaal Maurizio di Savoia

Het monument dateert van 1637.

Cappella del Crocifisso (rechtse koorkapel)

Deze kapel aan het einde van het rechtse zijschip werd in 1716 gerenoveerd naar een ontwerp van Domenico Paradisi op aangeven van de buurman, Giovan Battista Pamphilj, wiens wapen is terug te vinden op de pilaren van de balustrade en op de muren. Bij die gelegenheid werd de kapel versierd met kostbaar marmer zoals het albasten front.

– Anoniem: houten kruis

Het houten kruis op het altaar is het werk van een onbekende 17e of 18e eeuwse barokbeeldhouwer.

– Tabernakel

Op het altaar staat een prachtig polychroom marmeren tabernakel met zuilen van albaster.

– Onbekend: Onze Lieve Vrouwe van Smarten

Dit schilderij hangt tegen de linkse wand.

– Onbekend: Sint Cyrus

In tegenstelling tot hetgeen men zou verwachten hangt rechts als tegenhanger niet een schilderij van Johannes de Evangelist maar een schilderij van deze onbekende heilige, die hoofdzakelijk wordt vereerd door de Egyptische kopten als gratis genezer.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Cappella del crocifisso, altaar, kuisbeeld (internet)
Cappella del Crocifisso, Kruisbeeld *
Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Apsis, 2009
Apsis

Koor en apsis

In de apsis zijn meer dan 20 soorten marmer gebruikt.

– Bernini: Hoogaltaar

Het prachtige hoogaltaar van diverse soorten marmer uit 1639/43 is naar een ruw ontwerp van Gian Lorenzo Bernini; het feitelijke werk werd door Santi Ghetti uitgevoerd op kosten van Giovanni Battista d’Aste.
Het concave altaar heeft vier albasten zuilen die bekroond worden door vergulde Korintische kapitelen met daartussen kostbaar lapis lazuli. De zuilen dragen een gebogen fronton, met daarin een stel putti die een kroon dragen voor de icoon midden op het altaar, en die op zijn beurt weer de allegorische figuren van Mansuetudine (zachtmoedigheid, links) en Carità (liefdadigheid, rechts) draagt.

– Lucas (toegeschreven aan): Madonna Avvocata

Midden in altaaropstand bevindt zich een prachtig bewerkt en kostbaar tabernakel. In een rijk versierde gouden lijst, vergezeld door twee engeltjes, bevindt zich de veel vereerde icoon van ‘Madonna Avvocata’ (Maria voorspraak), die wordt toegeschreven aan de evangelist Lucas. Dit is aantoonbaar niet juist; het dateert waarschijnlijk uit de 12e of 13e eeuw, hierbij wordt regelmatig de naam van Petrus Pictor genoemd. De icoon draagt de inscriptie ”Fons lucis stella maris” (fontein van licht ster van de zee). Aan de icoon worden vele wonderen toegeschreven. Het hangt hier sinds 1408.
Onder het altaar liggen relikwieën van de eerder genoemde 3e eeuwse diaken en martelaar Agapitus, hierheen gebracht door paus Sergius I in het begin van de 8e eeuw.

– Andrea Camassei / A. Traversari: Maria hemelvaart

Dit werk bevindt zich in de schelp van de apsis. Met geopende armen staart zij naar boven in een glorie van engelen. Het werk was oorspronkelijk van Camassei, maar werd in de 18e eeuw veranderd door Traversari. Het werk van Camassei stelde aanvankelijk De Eeuwige Vader voor, maar Traversari maakte er een Maria hemelvaart van.

– Bernini: Grafmonumenten van de d’Aste

Aan beide zijden van het hoogaltaar bevinden zich de grafmonumenten van d’Aste en zijn echtgenote; het hoogaltaar en het orgel werden op hun kosten gebouwd, zodat zij het recht hadden hier te worden begraven. De monumenten van kostbaar marmer vormen een soort draperie in een nis met daarboven de wapens van de d’Aste. Het ontwerp uit 1636 is van Bernini en de busten van brons en goud onder aan de monumenten zijn van zijn leerlingen Andrea Bolgi (Clarence Margana, rechts) en van Giuliano Finelli (Giovanni Battista d’Aste, links).

– Francesco Speranza: Koorbanken

De apsis heeft over de twee laatste traveeën aan elke zijde een dubbele rij koorbanken vóór het altaar. Dit is ongebruikelijk in Rome; normaliter bevinden deze zicht achter het altaar. Deze prachtige houten banken werden gemaakt door Francesco Speranza in 1628.

– Gian Lorenzo Bernini: Engelen

Links en rechts op de kroonlijst bij de entree van de apsis zit een paar stucco-engelen die een toorts vasthouden. Dit zijn werken van de nog jonge Bernini.

– Viviano Codazzi: Architecturale fantasie

De grote plafondcassette boven het koor bevat een trompe-l’oeil fresco. Het geeft de indruk dat van beneden in een open paviljoen wordt gekeken met standbeelden en de open lucht door de bogen aan de zijkant. Een engel en een putto zijn zich hierbij aan het vermaken. Het opschrift ”Assumpta est Maria in coelum” ziet op het fresco in de apsisschelp waar de Maagd ten hemel stijgt om haar hemelse paviljoen te betreden.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Altaaricoon Madonna Avvocata (internet)
Apsis, hoogaltaar, Madonna Avvocata *
Cappella dei Santi Caterina e Ciraco, monument voor Joseph Bonaparte
Cappella dei Santi Caterina e Ciraco, monument voor Joseph Bonaparte
Cappella dei Santi Caterina e Ciraco, monument voor Zenaide Bonaparte
Cappella dei Santi Caterina e Ciraco, monument voor Zenaide Bonaparte

Cappella dei Santi Caterina e Ciriaco (linkse koorkapel)

De linkse koorkapel is nog een overblijfsel van de verwoeste kerk van San Ciriaco en bevat de overblijfselen van San Ciriaco van Ostia.
Evenals de rechtse koopkapel is deze kapel ontworpen door Domenico Paradisi en gefinancierd door de Pamphilj. Het altaar heeft een paar Ionische zuilen van antico verde.

– Giovanni Odazzi: Madonna met Kind en de heilige Ciriaco van Ostia en Catharina van Alexandrië

Dit werk uit 1716 pronkt op het altaar. De maker was een leerling van de grote barokschilder Baciccio.

– Bonapartegraven

De kerk ligt niet ver van het Palazzo Bonaparte (hoek Via del Corso en Piazza Venezia) waar Letizia Ramorino, de moeder van keizer Napoleon Bonaparte (eigenlijke naam: Napoleone Buonaparte) woonde. Dit palazzo heette voorheen Palazzo d’Aste en was eigendom van die familie. Na de val van Napoleon vluchtten de meeste Bonapartes naar Rome en trokken geschrokken bij moeder in.
De Santa Maria in Via Lata was hun parochiekerk en na verloop van jaren lag hier een groot aantal familieleden van de keizer begraven. Toen zijn neefje, Napoleon III (de zoon van de Nederlandse koning Louis Napoleon), in 1848 keizer werd, liet hij de belangrijkste familieleden opgraven en naar Parijs overbrengen.
Nu resteert slechts nog het grafmonument van prinses Zenaide Bonaparte (links) met een buste door Pietro Tenerani.
Rechts was het graf van Joseph Bonaparte. Hij was ooit koning van Napels en later van Spanje. Hij stierf in 1865 en kreeg op zijn grafmonument een buste door Tombini.
Verder is hier nog een monument voor Lucien Bonaparte te zien.

Sacrestie

De ingang van de sacristie is in het linkse schip.

– Cosimo Fancelli: Rust tijdens de vlucht naar Egypte

Dit terracotta reliëf wordt in de sacristie bewaard. Oorspronkelijk sierde dit werk het altaar onder in de crypte.

Linkse schip

– Gedenksteen

Links is een gedenksteen aangebracht voor paus Benedictus XIV-Lambertini wegens de gift van meubilair.

Links middenschip

Altare di San Paolo (tweede altaar links)

– Pier Leone Ghezzi: Paulus doopt Sabine en haar kinderen

Deze ongewone scene uit het leven van Paulus staat op het altaar en dateert van de dertiger jaren van de 18e eeuw. De schilder was bekend van zijn scenes uit het dagelijks leven en vooral van zijn karikaturen.

– Giovanni Maria Rinaldi (toegeschreven aan): Tombe van Antonio Tebaldeo

Deze renaissancedichter, die leefde van 1463 tot 1537, was de leermeester van Isabella d’Este, de secretaris van Lucrezia Borgia, hoveling bij paus Leo X en vriend van Bembo, Ariosto en Rafael die hem ook portretteerde (schilderij in de Pinacoteca Vaticana), hier hangt nu een kopie. Zijn tombe, die rechts van het altaar van Paulus staat, dateert echter pas van 1776.

– Agostino Masucci: Huwelijk van Maria en Jozef

Dit werk is een van de medaillonschilderijen en hangt verder rechts van het altaar, voorbij het lege medaillon.

– Pietro de’Pietri: Aanbieding van de Maagd in de tempel

Idem, links van het altaar.

Altare di San Lorenzo (eerste altaar links)

– Pietro de’Pietri: Maagd tussen de heilige Antonius van Padua, Laurentius, Praxedes en Venantius

Dit werk uit 1705 hangt boven het altaar.

– Agostino Masucci: Aankondiging van de geboorte van Maria aan de heilige Joachim en Anna

Links van het altaar.

– Pietro de’Pietri: Geboorte van Maria

Rechts van het altaar.

Verder ligt in de kerk nog begraven de componist Luigi Rossi, gestorven in 1653.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Crypte, plattegrond (internet)
Plattegrond van de crypte *
Crypte Chiesa di Santa Maria in Via Lata
Crypte *

Crypte

– Algemeen

Rechts in de voorhal bevindt zich de ingang naar de resten van een onderaardse ruimte van de kerk, een soort crypte. De vloer van deze crypte bevindt zich op hetzelfde niveau als de antieke Via Lata.
De trap dateert uit de 17e eeuw.
In de crypte zijn hier en daar zijn nog resten van fresco’s te zien uit de 6e tot 8e eeuw. In verband met het vocht hier zijn diverse fresco’s van de muur gehaald en overgebracht naar het Museo della Crypta Balbi (Via delle Botteghe Oscure). Zij zijn vervangen door foto’s. In totaal zijn nog zes ruimten te bezoeken. Deze ruimten waren slechts een klein onderdeel van een Romeins complex dat mogelijk 250 meter lang was.

– Ruimte I

Volgens de legende zou de apostel Paulus tijdens zijn tweede reis naar Rome hier onder huisarrest hebben gezeten in afwachting van zijn proces en waar hij zijn brief aan de Hebreeërs heeft geschreven; de kerk van San Paolo alla Regola claimt overigens dezelfde gebeurtenis.
In de kamer staat een kleine vrijstaande composietzuil met daarop een asurn met het chi rho (ΧΡ) monogram. Op de zuil is een kruis en een kleine ’P’ ingekerfd en een spiraalvormige inscriptie met de tekst ”Verbum Dei non est alligatum” (het woord van God is niet gebonden). De roestplekken doen vermoeden dat ooit een ijzeren ketting om de zuil was gewonden.
De put werd volgens de legende door Petrus gebruikt om te dopen. De put bevat nog steeds water.

– Ruimte II

Deze ruimte was oorspronkelijk de kapel van de diaconie (kerkelijk maatschappelijk en sociaal werk) met rechts een apsis. Vlakbij de trap naar ruimte III staat een pluteus (marmeren paneel met aan de ene kant een kruismotief ingekerfd en aan de andere kant een kruisbloem (crucifer)). Deze platen werden gebruikt als afscherming voor de heiligdommen in de Donkere Eeuwen. Links van de pluteus staat een antiek vierkant altaar, en daarna een tweede vrijstaande zuil.
Vroeger waren in deze ruimte grote fresco’s tegen de muren aangebracht die nu vrijwel verdwenen zijn. Links van het altaar is er op een foto nog een uit de 8e eeuw te zien met daarop drie pausen of bisschoppen. Boven het altaar was een fresco van de gekruisigde Christus. Tegen de muur met de deur naar ruimte V is een fresco aangebracht dat drie maal is overgeschilderd. Hierop zijn diverse scènes afgebeeld, waaronder de wonderbaarlijke vermenigvuldiging van brood en vis. Deze dateert uit de 7e eeuw.

– Ruimte III

Deze ruimte is te vinden aan het einde van ingangstrap vanuit de portico. Sinds de fresco’s in deze ruimte zijn verdwenen is er nu niets meer van belang te zien.

Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Crypte, Fresco (internet)
Crypte, fresco *
Roma, Chiesa di Santa Maria in Via Lata, Crypte, Fancelli, reliëf met Petrus, Paulus, Lucas en Mattheus (internet)
Crypte, Fancelli, Petrus, Paulus, Lucas en Mattheus *

– Ruimte IV

Ruimte IV is de ruimte achter de ruimte met de put. Ooit bevatte deze ruimte de belangrijke frescocyclus van ’I sette dormienti de Efeso’ (de zeven slapers van Efeze) uit de 7e eeuw. In de 8e eeuw is dit werk weer overgeschilderd met het fresco ‘Il martirio di Sant Erasmo’ (martelaarschap van Sint Erasmus). Verder zijn er nog vrijwel onzichtbare fresco’s te onderkennen met ’Orazione di Gesù nell’Orto’ (gesprek van Jezus in de Hof) en met ’Giudizio di Salomone’ (Salomonsoordeel). Zoals gezegd zijn de meeste van deze fresco’s overgebracht naar het Museo della Crypta Balbi.
Een andere muur heeft een boognis met een boog die wordt geflankeerd door twee fresco’s uit de late 8e eeuw, voorstellende Johannes de Evangelist en Paulus.
Rechts hiervan staan wat restanten van een bouwsel, bestaande uit twee marmeren pilaren met een latei, mogelijk waren dit onderdelen van een voormalig altaar. Een van de pilaren draagt nog een cosmatendecoratie.

– Ruimte V

Deze ruimte werd in de 17e eeuw omgebouwd tot ondergrondse kapel en heeft een barok altaar met een marmeren hoogreliëf dat werd ontworpen door Cosimo Fancelli, mogelijk in samenwerking met Pietro da Cortona. Hierop zijn Paulus (met het zwaard) en Petrus (met de sleutels) te zien die herinneringen ophalen terwijl Sint Lucas aandachtig luistert en zijn evangelie schrijft; vaag op de achtergrond is Mattheüs, een leerling van Petrus, te zien. De eveneens vage stierekop refereert aan Lucas.

– Ruimte VI

Deze ruimte werd eveneens in de 17e eeuw veranderd in een sacristie. In de nis en een van muren is een fresco aangebracht uit die tijd met daarop Onze Vrouwe tussen Petrus en Paulus.
De ruimte bevat nu ook een vrijstaand antiek altaar, versierd met een middeleeuws cosmatenmozaïek.

 * Bron afbeelding: Internet (auteur niet kunnen achterhalen)