Chiesa di Santa Maria sopra Minerva
( Pigna IX )
( deel 1/4 )
Chiesa (of Basilica) di Santa Maria sopra Minerva
Adres:
Piazza della Minerva 42 (rione della Pigna)
Coördinaten:
41º 53’ 52,50” N en 12º 28’ 40,00” O.
Openingstijden:
maandag tot en met zaterdag van; 7.00 uur tot 19.00 uur;
zon- en feestdagen van 8.00 uur tot 19.00 uur (’s winters van 10.00 uur tot 18.00 uur);
Snelmenu voor deze pagina
ALGEMEEN
De Chiesa (of Basilica) di Santa Maria sopra Minerva is de enige gotische kerk in Rome.
Zij werd gebouwd in een periode waarin de pausen in Avignon vertoefden en waarin Rome niet veel groter was dan een dorp.
Door de vele verbouwingen en ‘terugrestauraties’ is het gotische karakter niet meer zuiver aanwezig.
De kerk is niet toegewezen als een nationale kerk van een of ander land.
GESCHIEDENIS
Al in de 8e eeuw onder paus Zacharias (741–752) werd hier door Griekse monniken een vroegchristelijke kerk gesticht op (of vlak in de buurt van) de overblijfselen van de door Pompeius Magnus gebouwde en later door Domitianus vergrote Tempio di Minerva Calcidica (daarvoor de tempel van Isis en Serapis), vandaar de naam. Ook een gedeelte van de Saepta Iulia bevindt zich nog onder het kerkschip. Tot aan die tijd werd hier nog de Isis-cultus beoefend.
Het bouwwerk onderging talloze veranderingen, zeker nadat paus Alexander IV circa 1260 de kerk, het klooster en wat omliggend land aan de bedelorde der Dominicanen had geschonken, die er vanaf dat moment hun hoofdkwartier in vestigden.
Omstreeks 1280 werd de kerk onder paus Nicolaas III herbouwd in gotische stijl, naar sommigen menen door de twee Florentijnse Dominicaner monniken Fra Sisto Fiorentino en Fra Ristoro da Campi, degenen die eveneens verantwoordelijk zijn voor de Chiesa di Santa Maria Novella in Florence. Deze herbouw kwam pas in 1370 gereed.
Na 1453 werden weer belangrijke wijzigingen doorgevoerd. Vooral de extravagante, barokke toevoegingen door Carlo Maderno, waarvan nu nog de Corinthische zuilen getuigen, veranderden het kerkgebouw.
Tot slot is het interieur tussen 1847 en 1855 nogmaals flink onderhanden genomen, waarbij de wijzigingen van Maderno grotendeels weer werden teruggedraaid en neogotische elementen werden toegevoegd, een en ander naar een ontwerp van de Dominicaner monnik Girolamo Bianchedi.
EXTERIEUR
Gevel
De uiterst sobere en rechthoekige gevel van Carlo Maderno is weinig boeiend en is een toevoeging uit eind 16e eeuw, waarbij in de 19e eeuw is getracht deze te veranderen in een neogotische gevel; dit is helaas niet gelukt.
Portalen
De drie marmeren portalen, ontworpen door Meo da Caprino op kosten van de Orsini-familie, zijn nog uit de oude gevel van 1453 bewaard gebleven.
Het wapen boven de centrale deur is dat van kardinaal Capranica.
Manine (gevelstenen)
Rechts in de gevel zijn stenen aangebracht, waarop is te lezen welke waterstanden de Tiber bereikte tussen 1422 en 1870; het record werd in 1548 gevestigd. Op een ervan geeft een horizontale strook aan tot hoever het water steeg. Op een andere is een hand weergegeven die met een wijsvinger het niveau van de golven aanduidt. Op weer een andere is een door de wind en het water dooreengeschud schip te zien; het zeil staat bol. Op weer een andere is het al aan flarden losgescheurd van de mast.
De Tiber werd tussen 1877 en 1936 ingebed in enorme zware muren met een lengte van in totaal acht kilometer onder leiding van de toenmalige minister van Openbare Werken Baccarini. Hiermee was het overstromingsgevaar geweken.
INTERIEUR
De ingang van de kerk bevindt zich rechts in de voorgevel.
Het interieur is, na de nuchtere voorgevel, een openbaring. Het is een echte gotische kruiskerk in basiliekvorm met aan de lange zijde aangebouwde zijkapellen, waarvan de bouw in de 15e eeuw een aanvang nam en gebeurde in de meest uiteenlopende en kakelbonte stijlen. Het koor werd in de 17e eeuw herbouwd en de pilaren zijn in de 19e eeuw met grijs marmer bekleed. De drie brede en hoge schepen met zware, afgevlakte kruisribgewelven stammen uit de Gotiek, waardoor de Santa Maria sopra Minerva, ondanks alle veranderingen en toevoegingen, toch de enige gotische kerk in Rome is.
Door de vele kunstwerken, altaren, monumenten en schilderijen, plus de graftombes van de meest prominente heiligen, vier pausen, tientallen kardinalen, prinsen en gewichtige lieden is de kerk van Santa Maria sopra Minerva een van de belangrijkere museumkerken van Rome.
Plafond
Het schip en het transept hebben een bijzonder en prachtig beschilderd plafond. In het schip bestaat dit grotendeels uit gouden sterren op een blauwe ondergrond met rode ribben.
Het werd uitgevoerd door Bernardino Riccardi, Gagliardi, Tommaso Greggia en Casnedi.
Vloer
De vloer van grijs en wit marmer is naar een ontwerp van Giuseppe Cassetta.
Binnenkant gevel
– Nicolas Cordier (toegeschreven aan): Grafmonument van Virginia Pucci-Ridolfi
Meteen rechts van de ingangsdeur bevindt zich het graf van Virginia Pucci-Ridolfi uit 1568; zij was de nicht van Florentijnse historicus Guicciardini.
Het borstbeeld bij dit graf uit het einde van de 16e eeuw is van een bijzondere schoonheid.
– School van Andrea Bregno: Grafmonument van Diotisalvi Neroni
Links van de ingangsdeur, naast het middenportaal, staat de mooie renaissancetombe van Diotisalvi Nerone, ridder en rechtsgeleerde, die in 1466 uit Florence werd verbannen wegens samenzwering tegen Piero de’Medici en in 1482 in Rome stierf.
– Anoniem: Grafmonument van Giovanni Battista Galletti
Van de overledene is niet veel meer bekend dan dat hij in 1553 is overleden.
‒ Anoniem: Grafmonument van Lactatius Roncioni
Het monument dateert van omstreeks 1550. De overledene kwam blijkbaar uit Pisa.
– Acquasantiere (wijwatervaten)
De twee nogal fors uitgevallen wijwatervaten links en rechts naast het middenportaal dateren uit omstreeks 1588.
Cappella del fonte battesimale (doopkapel) (eerste kapel rechts)
Dit kapelletje was oorspronkelijk gewijd aan de kerststal en was versierd met fresco’s van Cavalier d’Arpino en Bosio da San Gimignano, een en ander in opdracht en voor rekening van kardinaal Scipione Borghese.
De kapel werd helaas in 1724 door de Napolitaans architect Filippo Raguzzini geheel herbouwd en in 1848 nog eens stevig gerestaureerd door pater Camelli.
Als gevolg hiervan is van deze ooit zo schitterende kapel helemaal niets meer over.
– Benaglia: Doop van Jezus
Dit bas-reliëf in stucco staat op het altaar.
– Marcello Venusti: Noli me tangere
Dit schilderij hangt tegen de achterwand; het werd tussen 1573/’79 gemaakt.
Oorspronkelijk hing dit schilderij in de kapel van Maria Magdalena in de linkse transept
– Ceccarini: Doopvont
Naast het bronzen deksel van de doopvont tekende deze kunstenaar ook voor de beeldjes terzijde. Het marmeren onderstuk is nog een restant van de herbouw uit 1724.
– Anoniem: Grafmonument van Albano FerraGallo
Dit marmeren monument, dat werd ontworpen door een anonieme Romeinse kunstenaar, staat tegen de rechtse kapelmuur en dateert van omstreeks 1641.
– Francesco Mochi: Buste van kardinaal Ladislao di Aquino
Dit marmeren werk dateert van circa 1621 en staat tegen de linkse kapelwand.
Tussen de eerste kapel en tweede kapel rechts
– Anoniem: Grafmonument van Antonio Castalio.
Op het graf van deze in 1533 gestorven archivaris staat een mooi portret.
Cappella Caffarelli (tweede kapel rechts)
In 1498 werd de kapel door de familie Caffarelli geadopteerd en was oorspronkelijk gewijd aan Sint Dominicus.
De kapel werd omstreeks 1620 opnieuw ingericht op kosten van kardinaal Scipione Borghese en in 1825 opnieuw verbouwd.
– Gaspare Celio: Episoden uit het leven van Sint Dominicus
Dit plafondfresco dateert uit de tijd van de herinrichting in 1621.
– Cavalier d’Arpino (toegeschreven aan): Sint Dominicus
Dit olieverf schilderij uit de 17e eeuw hangt tegen de achterwand, midden in de grote lunet.
– Baciccio: Saint Louis Bertrand in extase
Dit altaarstuk uit 1673 werd gemaakt ter gelegenheid van de zaligverklaring van de heilige.
– Gaspare Celio: Christus ontvangt Sint Dominicus gepresenteerd door de Maagd
Dit fresco uit 1621 is tegen de linkse wand aangebracht.
Het is pas recent bij een restauratie ontdekt achter een 19e eeuwse kalklaag met monochrome schilderingen.
Tegen de rechtse wand had Celio eveneens een fresco geschilderd; hiervan zijn echter nog slechts enkele resten van overgebleven.
Celio was ook verantwoordelijk voor de rijke stucco decoratie van de kapel.
– Anoniem: Grafmonument van Francesco Caffarelli
Het monument dateert uit 1615 en staat tegen de linkse muur.
Tussen tweede en derde kapel rechts
– Vincenzo de Rossi: Grafmonument met portret van Uberto Strozzi
Strozzi kwam uit Mantua en stierf in 1553.
– Tenerani: Grafmonument van Natale Moncardi
Dit monument dateert van 1831.
Cappella Colonna (derde kapel rechts)
Deze kapel werd in het midden van de 15e eeuw gebouwd, waarschijnlijk door kardinaal Ubaldo Mezzacavalli en door Sigismondo Teobaldi, en was gewijd aan de Drie-eenheid.
De kapel ging later over naar de familie van Colonna en van Sciarra.
Na de heiligverklarig van Santa Rosa da Lima in 1671 werd de kapel geheel gereconstrueerd door Antonio Gonzales, de bisschop van Caracas, en aan Santa Rosa gewijd. Hierbij werden de kapelwanden bedekt met kostbare polychrome marmersoorten met bloemmotieven, waaronder uiteraard de roos, naar de patroonheilige.
– Lazzaro Baldi: Santa Rosa da Lima
Dit werk uit 1668 staat op het altaar.
‒ Lazzaro Baldi: Kroning van Santa Rosa da Lima
Baldi schilderde dit fresco in 1671 tegen het gewelf van deze kapel.
‒ Lazzaro Baldi: Allegorische figuren
Deze figuren zijn te zien tegen de pendentieven van de koepel.
‒ Lazzaro Baldi: Verschijning van Christus aan Santa Rosa da Lima
Dit olieverfschilderij uit 1671 hangt tegen de rechtse muur van de kapel.
‒ Lazzaro Baldi: Verschijning van de Maagd aan Santa Rosa da Lima
Santa Rosa is uitgebeeld terwijl zij de rozenkrans bidt. Het werk werd in 1671 gemaakt en hangt tegen de linkse kapelwand.
– Anoniem: Grafmonument van Isabella Alvarez da Toledo
Het monument is uit 1815 en staat tegen de rechtse kapelwand.
Tweede pilaar rechts
– Anoniem: Grafmonument van Carlo Emanuele Vizzani
De overledene was een patriciër uit Bologna en stierf in 1661.
Cappella Gabrielli (vierde kapel rechts)
De prinsen van Gabrielli behoren tot een oud Romeins geslacht.
– Ventura Lambert: Dood van Sint Petrus de Martelaar
Een altaarstuk uit 1690/’93.
– Giovanni Battista Franco: Fresco’s
Deze fresco’s zijn tegen de zijwand aangebracht.
– Girolamo Muziano: Fresco’s
Deze zijn geschilderd tegen het gewelf en de boog.
– Anoniem: Grafmonument van Girolamo Ameto
Het monument dateert van circa 1608. De overledene was een edelman uit Turijn.
Antico ingresso laterale (voormalige zij-ingang tussen de vierde en vijfde kapel rechts)
Vroeger was hier een zij-ingang in de kerk; het maakt een kapelachtige indruk.
De gang is nu gesloten en voor toegang moet men zich wenden tot de bewaker. Toegang wordt overigens in het algemeen geweigerd.
– Anoniem: Grafmonument van Antonio Valagin Manartusky
Deze Poolse bisschop stierf in 1869.
– Anoniem: Grafmonument van Bernardino Riccardi
Deze schilder stierf in 1854.
– Anoniem: Grafmonument van Pietro Scorni
Hij overleed in 1613.
– Anoniem: Grafmonument van Bernardino Nicolini
Een Florentijn uit de 16e eeuw.
– Anoniem: Grafmonument van Francesco Neri
De overledene was bij leven de secretaris van paus Clemens VII. Het monument van de in 1563 overleden prelaat staat tegen de linkse gangwand.
– Anoniem: Grafmonument van Anastasio Pezzate
Het monument is van 1567; inmiddels ontbreekt de buste.
– Anoniem: Grafmonument van Pietro dei Pierleoni
Dit graf is van 1692 en ook hier ontbreekt de buste.
Derde pilaar rechts
– Anoniem: Grafmonument van Alessandro Valtrino
Zijn monument dateert van omstreeks 1637.
Cappella della Annunziata (vijfde kapel rechts)
De kapel was aanvankelijk gewijd aan Sint Jacobus de Apostel.
In 1460 vestigde de Dominicaner kardinaal Juan de Torquemada hier de zetel van de Confraternita della Santissima Annunziata (broederschap van Maria Boodschap). Deze broederschap hield zich bezig met de (financiële) ondersteuning van behoeftige kleine meisjes. Vanaf 1660 werd de kapel gewijd aan de Santissima Annunziata.
Omstreeks 1600 werd de kapel omgebouwd naar een ontwerp van Carlo Maderno.
– Cesare Nebbia: Fragmenten uit het leven van de Maagd, Musicerende engelen en Jeugd van Christus
Deze fresco’s dateren van 1589/1614 en zijn onder de boog, het gewelf en op de lunetten te vinden.
– Antoniazzo Romano: Annunciatie
Van dit altaarstuk van tempera op hout is de datering onzeker (tussen 1460 en 1508).
Het heeft een intensieve kleurwerking en een ongebruikelijke compositie. De engel presenteert, ingelast in het tafereel van de Annunciatie, de knielende schenker, kardinaal Juan de Torquemada, en drie aan zijn hoede toevertrouwde weeskinderen aan Maria die de geldbuidels, bestemd voor giften, aan de meisjes overhandigt. De schenker wordt op deze manier direct betrokken in zijn geheel particuliere visie op de Annunciatie; door de huiselijke, als een portret aandoende weergave van Maria wordt dit nog versterkt. De kleuren van het altaarstuk, vooral het oplichtende rood voor de gouden grond in een wat hiëratische stijl, bereiken bijna de intensiteit van middeleeuwse glazen ramen.
– Niccolò Stabbia (toegeschreven aan) : San Giacinto (Sint Hyacintus)
Dit 16e eeuwse fresco is rechts van het altaar te zien.
– Romeinse School: Grafmonument van kardinaal Benedetto Giustiniani
Dit monument staat rechts van het altaar en is gemaakt van polichroom marmer en brons (omstreeks 1658).
– Grafmonument van kardinaal Juan de Torquemada
– Niccolò Stabbia (toegeschreven aan) : Sint Dominicus
Dit fresco is de pendant van het fresco van Sint Hyacintus en is links van het altaar aangebracht.
– Ambrosio Buonvicino: Grafmonument van paus Urbanus VII
Urbanus VII was een ongekroonde paus. Hij was in 1590 slechts dertien dagen paus, maar overleed voor de kroning.
Hij was een weldoener voor de Confraternita.
Zijn marmeren monument is uit 1606/’13.
– Anoniem: Grafmonument van Lazzaro Magoni
Bij leven was hij een edelman uit Pisa; hij stierf in 1603.
– Anoniem: Grafmonument van Lorenzo de’Ginnasi
Dit monument staat hier tegenover.
De overledene was medicus en filosoof en blies in 1637 zijn laatste adem uit.
* Bron afbeelding: Internet (auteur niet kunnen achterhalen)