Piazza della Minerva
( Pigna )
Piazza della Minerva
Adres:
Piazza della Minerva (rione della Pigna)
Coördinaten:
41º 53’ 52,83” N en 12º 28’ 39,36” O
Snelmenu voor deze pagina
Chiesa di Santa Maria sopra Minerva
Deze kerk is met zijn sobere, witte gevel het meest opvallende bouwwerk langs dit plein.
(zie hiervoor de aparte beschrijving ’Chiesa di Santa Maria sopra Minerva’.)
Gian Lorenzo Bernini: Elefante di Bernini
Bernini kwam op het idee op dit charmante plein een kleine obelisk te plaatsen, die hij heel bizar en bij wijze van grap op de rug van een olifant zette. Het is de kortste van de elf Egyptische obelisken in Rome, te weten 5,50 meter.
Voor het motief van de olifant en de obelisk werd Bernini geïnspireerd door een merkwaardig 15e eeuws boekwerk, de Hypnerotomachia Poliphili (Poliphili’s droom van de liefdesstrijd) mogelijk geschreven door Francesco Colonna, waarin een denkbeeldige reis van een paar gelieven door een droomtuin vol vreemde bedenksels wordt beschreven.
De Egyptische obelisk is uit de tijd van farao Apries (6e eeuw v.Chr.), die tot de naburige Isaeum Campense, de Tempel van Isis en Serapis, behoorde en later bij de Villa van Hadrianus in Tivoli stond.
De obelisk maakte bij de Isistempel ooit deel uit van een trio, waarbij de beide anderen nu op de fontein voor het Pantheon (Piazza della Rotonda) en op het monument voor de gesneuvelden van de veldtocht in Dogali, Ethiopië (Viale Luigi Einaudi) staan. De drie obelisken stonden op de plaats waar zich nu de apsis van de kerk van Santa Maria sopra Minerva bevindt.
De marmeren olifant met een groot zadeldek werd in 1667 fantasierijk uitgevoerd door Ercole Ferrata, een leerling van Bernini. Omdat dit een van de kleinste obelisken van Rome is, wordt deze in de volksmond ook wel ‘il porcino della Minerva’ (het varkentje van Minerva) of ‘il pulcino della Minerva’ (het kuikentje van Minerva) genoemd. De olifant was destijds het symbool van kracht, vroomheid en wijsheid, de deugden waarop de kerk zich graag baseerde.
Op de sokkel, waarop ook het wapen van paus Alexander VII (1665/’67) is aangebracht, is rondom de volgende inscriptie te lezen:
“Sapientis Aegypti / insculptas obelisco figuras / ab elephanto / belluarum fortissima / gestari quisquis hic vides / documentum intellige / robustae mentis esse / solidam sapientiam sustinere”.
(Nl (het laatste deel, vrij vertaald): begrijp uit dit symbool dat er een sterk verstand (kracht) voor nodig is om de wijsheid (de waarheid) te (ver)dragen)
Dit was een uitspraak van paus Alexander VII (1655–1667).
ALBERGO DI SANTA CHIARA
Schuin links tegenover de gevel van de kerk stond vroeger het klooster van Santa Chiara (thans Albergo di Santa Chiara). In een kamertje in dat voormalige klooster stierf in 1380 de heilige Caterina van Siena.
Dominicaner klooster
In de hoek van het plein staat het generalaat (centrale hoofdkwartier) van de orde der Dominicanen ofwel de Predikheren. Bernini ergerde zich zozeer aan de bemoeienissen van de Dominicanen met zijn werk dat hij de olifant op het plein brutaalweg met zijn achterwerk naar hun klooster plaatste. De meeste toeristen ontgaat dat nu, maar de tijdgenoten van Bernini begrepen dat meteen. Het was erg gedurfd van Bernini, want in het klooster bevond zich de hoofdzetel van de Inquisizione romana, ofwel de Sant’Uffizio.
Van nature waren de Romeinen geen ketters. Zij verdienden hun brood aan de paus en kardinalen, rijke basilieken, kerkelijke instellingen en niet te vergeten de pelgrims. Bijgelovig waren ze in hoge mate, fanatiek niet. Geen enkele hervormingsbeweging kreeg hier aanhang. Je moest al een heel roekeloze ketter zijn om, uitgerekend in Rome, te verkondigen dat de katholieke leer niet deugde! Maar alles veranderde na het succes van de Reformatie. Banvloeken, bullen en militaire expedities om protestanten af te straffen, verloren hun werking. Het vrije denken nam toe, de boetepredikers konden niet tegen de boekdrukkunst op.
De Kerk zag haar positie verzwakken en probeerde nu de wind eronder te houden met een verscherpte bestraffing van alles wat afweek. Van correcte processen was geen sprake: meestal ontbrak een duidelijke aanklacht waartegen de verdachte zich kon verweren, hij kreeg geen inzage in de stukken, de bewijslast was omgedraaid (de beklaagde moest zijn eigen onschuld aantonen) en bekentenissen werden verkregen via de pijnbank. Het brandpunt van die rechtspraak was dit dominicanenklooster. Op gezette tijden werden in Santa Maria sopra Minerva de vonnissen plechtig afgekondigd. Wie zijn ketterij afzwoer, kwam er genadig van af, anderen moesten naar de gevangenis, naar de galeien of een enkeling naar de brandstapel. Maar als een veroordeling, in hoogdravend Latijn, iemand gold die zich bijtijds uit de voeten had gemaakt of soms al rustig overleden was, liet dat een indruk van machteloosheid na. Ook was lang niet elke paus een vriend van de Inquisitie. Je moest dwalingen niet bestraffen maar weerleggen, waarvoor echter een open discussie nodig was, dus precies wat de Inquisitie afwees. In de praktijk betekende het dat de ene paus de kettervervolging bevorderde en de andere haar afremde. Ten slotte zette de Inquisitie zichzelf te kijk met de veroordeling van Galileo Galilei (1564–1642) in 1633. Geïsoleerd bekeken stelde het proces weinig voor. De geleerde heeft geen dag in de cel gezeten en nadat hij als bange, oude man zijn ‘dwalingen’ had ingetrokken, werd hem niets meer in de weg gelegd. Ook de inzet leek futiel. Alle geleerden wisten dat de al bestaande leer van Copernicus, door Galilei slechts herhaald, volkomen juist was: de aarde draaide om de zon, en niet andersom. Aangezien Jozua in het Oude Testament had gezegd: ‘Zon, sta stil’ leek die leer echter in strijd met de goddelijke openbaring. Katholieke geleerden noemden de stelling van Copernicus daarom een ’werkhypothese’ in plaats van een bewezen feit. Dat Galilei die kunstgreep versmaadde, was
op zichzelf niet eens erg, maar hij gedroeg zich daarbij zo agressief, dat hij het machtsapparaat provoceerde. Hoog dramatisch klinkt het niet. Hoe kon dit proces van drie verhoren dan zo berucht worden? De leer van Copernicus ondermijnde niet alleen de Bijbel, hij ontwijdde ook de hemel. De goddelijke orde van kristallijnen sferen waarin de rangen van engelen en planeten hun geheiligde plaatsen bezetten, fragmenteerde nu tot formules en astronomische quotiënten. Het oude middeleeuwse visioen van kosmische samenhangen spatte uiteen. En hoe onhoudbaar ook, dat visioen van hoogvereerde theologen moest worden gered, al was het maar in schijn, door Galilei’s terminologie te veroordelen. Die daad betekende een definitieve breuk tussen geloof en wetenschap. Van nu af aan gingen zij gescheiden wegen. Het zwaartepunt van de natuurwetenschappen verplaatste zich naar het noorden, vooral naar Duitsland, en moderne wetenschappelijke werken verschenen alleen nog in Inquisitievrije landen. In de geleerde wereld werd de pausenstad een buitengewest, nog wel midden in de Contrareformatie die de Kerk wilde moderniseren. De triomf van de Inquisitie was een nederlaag voor Rome. Wie de zegswijze ’mosterd na de maaltijd’ wil uitleggen, kan erop wijzen dat het vonnis 348 jaar later, in 1981, is herroepen.
Een ander berucht proces van de Inquisitie was dat tegen de filosoof Giordano Bruno (1548–1600), die op de brandstapel verdween en voor wie nu op de Piazza dei Fiori een standbeeld is opgesteld.
Het klooster is nu nog maar voor een deel door de Dominicanen in gebruik, in andere delen waren in het verleden het Ministero della Pubblica Istruzione en het Ministero delle Poste e Telecomunicazione gevestigd. Nu is hier de Biblioteca Casanatense (toegang alleen op verzoek) gevestigd, die hoofdzakelijk werken betreffende de kerkgeschiedenis bevat en de Biblioteca del Senato, opgedragen aan Giovanni Spadolini.
Kloosterhof
Gewoonlijk is de mooi beschilderde en recent gerestaureerde eerste kloosterhof vrij toegankelijk. De ingang bevindt zich tussen de kerk van Santa Maria sopra Minerva (links hiervan) en het grote dominicaner klooster.
– Fresco’s
Eerste arm rechts:
– Anoniem: Sint Dominicus en de mysteries van de rozenkrans
– Giovanni Valesio: Annunciatie (aankondiging van Christus’ geboorte)
– Antonio Lelli: Visitatie (ontmoeting tussen Maria en Elisabeth)
– Anoniem: Kerststal
– Il Bastaro: Aanbieding in de tempel
– Anoniem: Disputa tussen kerkleraren
– Il Valesio: Slag bij Lepanto
Tweede arm:
– Heilige Maagd met een Heilige Dominicaner non
– Madonna tussen twee heiligen
– de overigen zijn van onbekende ouder meesters
Derde arm:
– de eerste vier fresco´s zijn van onbekende schilders
– Francesco Nappi: Hemelvaart
– Francesco Nappi: Pinkstergebeuren
– Francesco Nappi: Maria-Tenhemelopneming
– vierde arm:
– Francesco Nappi: de kroning van Maria
– School van Caracci: Sint Dominicus en Sint Franciscus
– De overige fresco’s zijn van anonieme schilders
– Grafmonumenten
In de kloosterhof bevindt zich een aantal graven van onder meer grootinquisiteurs.
– Anoniem: grafmonument van Astorgio Agnense
Uit de tweede helft van de 15e eeuw.
– Anoniem: grafmonument van kardinaal Pietro Ferricci
Dit graf dateert van omstreeks 1478.
– Beeldhouwwerk van Mino da Fiesole
– Beeldhouwwerk van Andrea Bregno (uit 1506)
– Beeldhouwwerk van Luigi Capponi da Milano
Op de tweede binnenplaats (daarachter) ligt links, twee hoog, de zaal waar Galilei op 22 juni 1633 zijn onderwerping tekende en gemompeld zou hebben: ‘Eppur si muove,’ (tóch beweegt zij), al is die uitspraak vrijwel zeker een verzinsel. De inquisiteurs wisten immers zelf dat de aarde bewoog. Als werkhypothese.
Grand Hotel Della Minerva
Links van de Chiesa di Santa Maria sopra Minerva staat het voormalige 17e eeuwse Palazzo dei Porcari, dat sinds 1832 de zetel is van een van de Romeinse paleishotels, te weten Hotel de la Minerva. Het is een van de weinige hotels in Rome die nog uit de tijd van de Pauselijke Staat stammen. Het hotel dankt zijn ontstaan aan de Fransman Joseph Sauve, die nieuwe ideeën had over het hotelwezen.
Het Palazzo dei Porcari, dat ooit eigendom was van de families Fonseca en Conti, leek hem hiervoor geschikt. Hij begon hier een luxe herberg, dat later een grand-hotel werd. Aan het eind van de 19e eeuw werd er een verdieping opgebouwd, waarna in 1924 een totale herinrichting volgde. Het gebouw verkreeg hierbij verfijnde beeldhouwwerken van Rinaldo Rinaldi en Antonio Canova.
Vanaf het dakterras hebben de gasten een fantastisch uitzicht.
Aan de gevel hangt een gedenkplaat voor de Franse schrijver Stendhal (1783–1842) die daar verbleef toen hij tussen 1834 en 1836 in Rome was.
Palazzo dell’ Accademia Ecclesiastica
Dit gebouw, dat oorspronkelijk uit de 16e eeuw dateert, maar in 1878 compleet werd herbouwd, staat tegenover de kerkgevel van de Chiesa di Santa Maria sopra Minerva.
Het is tegenwoordig de zetel van de ‘Accademica del Vaticano’ waar toekomstige pauselijke diplomaten worden opgeleid.
* Bron afbeelding: Internet (auteur niet kunnen achterhalen)