CHIESA DI SANTA MARIA DEL POPOLO
( Campo Marzio )
( deel 3/3 )
Snelmenu voor deze pagina
Cappella Theodoli (tweede koorkapel links)
Door de enorme belangstelling voor de Cappella Cerasi wordt deze kapel door de meeste bezoekers over het hoofd gezien. Ten onrechte, want deze kapel is een juweel van het maniërisme.
De kapel is gewijd aan Catharina van Siena (Catarina detta del Calice).
De stichter van de kapel was Troiano Alicorno maar de kapel ging later over naar Girolamo Teodolo, de bisschop van Cadiz in Spanje. Sindsdien heeft de kapel een tweede toewijding, namelijk aan Sint Hiëronymus.
– Giacomo Triga: Annunciatie
Dit werk uit het begin van de 18e eeuw bevindt zich bij de ingang van de kapel.
– Giulio Mazzoni: Catharina van Alexandrië
Dit beeldhouwwerk staat op het altaar.
– Giulio Mazzoni: Petrus en Paulus
Ook deze beelden zijn van Mazzoni.
– Giulio Mazzoni: Fresco’s en stucwerk
De mooie fresco’s, gevat in stucco omlijsting, sieren het gewelf van de kapel. Zij dateren van 1569.
– Anoniem: Grafmonument van Arturo Mostowsky
Dit monument bevindt zich buiten de kapel en dateert uit 1852.
Linkse transept
Het linkse transept is het spiegelbeeld van het rechtse. In het ontwerp van beide heeft Bernini een grote rol gespeeld. De kapel is gewijd aan de Heilige Familie, teruggekeerd uit Egypte.
– Gabriele Renzi / Gian Lorenzo Bernini: Altaar
Het mooie altaar uit 1658 werd ontworpen door Bernini en uitgevoerd door zijn vaste metselaar Renzi.
– Antonio Raggi: Engel
Deze meest begaafde leerling van Bernini maakte de marmeren engel aan de rechtse zijde van het altaar.
– Giovanni Antonio Mari: Engel
Deze andere leerling van Bernini maakte de eveneens marmeren engel links van het altaar.
– Bernardino Mei: Heilige Familie met engelen en lijdenswerktuigen
Het olieverfschilderij op het altaar van deze Sienese meester is van 1659 en wordt gedragen door de beide engelen.
– Gian Lorenzo Bernini en Antonio Raggi: orgeltribune en orgel
De orgeltribune bevindt zich rechtsboven tegen de muur.
Bernini tekende voor het ontwerp en Raggi voor de uitvoering. Het geheel dateert uit 1657 en is uitgevoerd in stucco, dat gedeeltelijk verguld is. Het wapenschild wordt gedragen door een engel en een putto.
Het orgel zelf is redelijk modern. Het werd in 1906 gebouwd door Carlo Vegezzi Bossi en in 1975 grondig gerestaureerd. Het orgel heeft 33 pijpen. Voordat dit orgel werd geplaatst was deze cantoria sinds de 18e eeuw leeg. Het orgel dat hier stond vóór de verbouwing door Bernini werd overbodig gevonden en weggehaald.
– School van Bregno: Grafmonument van kardinaal Bernardino Lonati
Het marmeren gedenkteken dateert uit omstreeks 1497. Het is uitgevoerd in typisch middeleeuwse traditie.
Tussen het linkse transept en vierde kapel links
– Anoniem: Grafmonument van Giovanni Battista Robiani
Deze Milanees overleed in 1585.
Cappella del Santo Crocifisso of Cappella Cybo-Soderini (vierde kapel links)
De kapel werd gesticht door Teodorina Cybo nadat zij van een paard was gevallen waarbij zij ongedeerd bleef.
Omstreeks 1800 ging de kapel over in handen van de familie Soderini, Romeinse patriciërs die oorspronkelijk uit Florence afkomstig waren.
– Anoniem: Crucifix
Het grote houten kruisbeeld dateert 14e/15e eeuws. Voor de Romeinen is van belang dat Filippo Neri een visioen kreeg toen hij voor dit kruis bad.
– Luigi Contile: Fresco’s
De fresco’s tegen het gewelf zijn van Luigi Contile.
– Pieter van Lint: Legenden van het ware kruis, engelen en profeten
De schilderingen aan weerszijden in de kapel zijn omstreeks 1640 in opdracht van de familie Cybo gemaakt door de Vlaamse kunstenaar
Pieter van Lint, waaronder ’Het ware kruis geneest de zieke’.
Tussen derde en vierde kapel links
– Anoniem: Grafmonument van Alessandro Maggi
De overledene was een burger uit Bologna, eind 16e eeuw.
– Anoniem: Grafmonument van Maria en Luigi Placeteri
Uit 1845.
Derde pilaar links
– Anoniem: Grafmonument van kardinaal Teodoro Trivulzio
Dit monument dateert van 1614; de buste die hierop stond, is intussen verdwenen, waarschijnlijk gestolen.
Cappella Mellini (derde kapel links)
De kapel is gewijd aan Sint Nicolaas van Tolentino.
De eerste patroon was de befaamde jurist Pietro Mellini die behoorde tot de meest adellijke families van Rome eind 15e
eeuw. Hij was eigenaar van een van de beroemdste kunstcollecties van die tijd.
De kapel staat vol met grafmonumenten van de familie Mellini.
– Agostino Massucci: Sint Augustinus stelt Sint Nicolaas van Tolentino voor aan Maria
Dit mooie, maar verder onbelangrijke werk uit de 18e eeuw staat op het altaar.
Oorspronkelijk hing hier een altaarstuk met hetzelfde onderwerp van de hand van Giovanni Mannozzi da San Giovanni, dat hij tegelijk met zijn fresco’s maakte. In de 18e eeuw werd het door het huidige werk vervangen.
– Giovanni Mannozzi da San Giovanni: De glorie van Sint Nicolaas van Tolentino en fragmenten uit zijn leven.
Het koepelvormige plafond is in 1623/’24 door deze Florentijnse schilder van fresco’s voorzien.
– Giovanni Mannozzi da San Giovanni: Kardinale deugden
Allegorieën van de vier kardinale deugden zijn uitgebeeld in de vier lunetten onder de koepel. Deze fresco’s dateren eveneens uit 1623/’24.
– Pierre-Étienne Monnot: Grafmonument van kardinaal Savo Mellini
De marmeren tombe door deze grote Franse beeldhouwer dateert van 1699 en staat tegen de rechtse muur.
– Pierre-Étienne Monnot: Buste van kardinaal Paolo Antonio Mellini
– Pierre-Étienne Monnot: Buste van Pietro Mellini
Deze beide marmeren stukken zijn uit 1698 en staan aan de rechtse kant aan weerszijden van het monument van Savo Mellini.
– Giovanni Dalmata: Grafmonument van Pietro Mellini
Dit marmeren monument van de stichter van deze kapel is ouder dan de andere monumenten en werd omstreeks 1483/’90 gemaakt (rechtse muur).
– School van Isaia da Pisa: Grafmonument van kardinaal Giovanni Battista Mellini
De kardinaal overleed in 1478.
– Leerling van Algardi: Sarcofaag met de buste van Mario Mellini
Een mooi marmeren werk uit 1673 (rechts van het altaar).
– Alessandro Algardi: Sarcofaag met buste van kardinaal Urbano Mellini
Een prachtig marmeren monument uit 1639, waarvan de buste pas later werd bijgezet (links van het altaar).
– Alessandro Algardi: Grafmonument van kardinaal Giovanni Garzia Mellini
Technisch zeer knap uitgevoerd meesterwerk vooral door de halfvrijstaande sculptuur van de overledene, uit 1630/’39 (linkse zijde). De kardinaal liet in 1623 de kapel restaureren en aanvullen met fresco’s en grafmonumenten.
Tussen tweede en derde kapel links
– Adolfo Apolloni: Grafmonument van Agostino Chigi
Dit monument van een verre nazaat van de grote Agostino dateert van 1915. De grote Agostino zèlf ligt in de volgende kapel begraven.
Tweede pilaar links
– Domenico Guidi: Grafmonument van Natale Rondinini
Het monument dateert van 1677.
Cappella Chigi (tweede kapel links)
Paus Julius II schonk deze lege kapel in 1507 aan de Chigi als dank voor bewezen diensten. Het ontwerp van deze zeer harmonieuze grafkapel is van Rafaël die daarvoor in 1513 de opdracht kreeg van zijn beschermheer, de steenrijke bankier, pauselijk schatbewaarder en mecenas Agostino Chigi uit Siena, die bevriend was met vorsten en pausen. De bouw zèlf werd grotendeels uitgevoerd door Lorenzetto (Lorenzo Lotti), een van Rafaël’s leerlingen. Rafaël had al eerder (in 1514) voor Agostino gewerkt in de Villa Farnesina, Chigi’s Romeinse buitenresidentie. Rafaël voerde de kapel uit in een onregelmatige, octogonale centraalbouw met een door vier pijlers gedragen koepel als ware het een op zichzelf staand miniatuurkerkje, waardoor de kapel optisch veel groter lijkt dan hij in werkelijkheid is.
Het plan is een verkleinde vorm van Bramante’s ontwerp voor de Sint Pieter. De lange zijden hebben bogen die tot aan de tamboer van de koepel reiken. De korte zijde hebben nissen, geflankeerd door paren van Korintische zuilen met daartussen mooie lateien en daarboven fresco’s in de lunetten. In de nissen zijn beelden van profeten geplaatst.
De Chigi-kapel is een ’integraal kunstwerk’ (’Gesamtkunstwerk’), waaraan een samenhangend concept ten grondslag ligt in de cirkelgang Schepping–Ondergang–Opstanding. Zo worden bijvoorbeeld in de pijlernissen de marmeren sculpturen van alle vier de profeten van de opstanding uitgebeeld: Jonas, Elia, Habakuk en Daniël.
De bouw begon in 1513 door Rafaël en werd pas afgerond door Bernini in 1656 in opdracht van kardinaal Fabio Chigi, de latere paus Alexander VII, en achterkleinzoon van Agostino. De kapel is gewijd aan Onze Lieve Vrouwe van Loreto.
– Rafael / Luigi de Pace: God de Vader, schepper van het heelal
Het bijzondere van dit werk in de koepel is dat het geen schilderij is maar een mozaïek. De Venetiaanse De Pace kunstenaar maakte dit schitterende meesterwerk in 1516 naar tekeningen van Rafaël.
De opdrachtgever voor de bouw van deze kapel, Agostino Chigi, was naast bankier ook astroloog.
De piramidale vorm van de beide grafmonumenten slaat terug op het oude Egypte waar voor sterrenkundigen hetzelfde werd gedaan. In de koepel werd een harmonie van cirkels die naar boven streven uitgebeeld, waar door de kleurkeuze het licht straalt en door een steeds lichter goud wordt het leven naar steeds lichter sferen getrokken, waarna bovenin in het centrum van de koepel in atmosferisch blauw, de indrukwekkende gestalte van God de Vader verschijnt als schepper van het firmament. Hij wordt omgeven door symbolen van de zon en van de zeven planeten, die steeds door een engel worden geleid, zoals in Dante’s ’La Divina Commedia’. De grondkleur is lichtblauw met een kostbaar gouden omlijsting.
– Francesco Salviati of Raffaele Vanni: Schepping en zondeval
Deze scènes zijn uitgebeeld tussen de vensters van de koepeltamboer en dateren van 1554. Hier schilderde hij de olieverf direct op de muur.
– Francesco Salviati: Allegorie van de jaargetijden
Salviati beeldde de seizoenen uit in de medaillons op de pendentieven (1557). Ook hier gebruikte hij de techniek van olieverf, direct aangebracht op de muur.
– Raffaele Vanni: David
Dit olieverfschilderij uit 1653 hangt in de linkse lunette (boven het beeld van Jonas).
– Raffaele Vanni: Aronne
De pendant van de David; in de rechtse lunette (boven het beeld van Habakuk).
– Gian Lorenzo Bernini: Vloer
Midden op de vloer van de kapel zijn een gevleugeld, knielend skelet en ander doodsmotieven te zien met het wapen van de Chigi, alles uitgevoerd in prachtig pietra dura. De inscriptie vermeldt ”Mors aD CæLos (iter)” (de dood is de weg naar de hemel). De hoofdletters vormen samen het Romeinse getal MDCL (1650).
– Fra Sebastiano del Piombo en Francesco Salviati: Geboorte van Maria
Dit altaarstuk was in 1530 begonnen door broeder Del Piombo, een leerling van Michelangelo, maar in 1534 onvoltooid door hem achtergelaten; del Piombo had de naam erg lui en gemakzuchtig te zijn. Salviati maakte het in 1555 af in subtiele tinten.
Het is gemaakt van olieverf die rechtstreeks op de muur is aangebracht.
– Lorenzetto: Christus en de Samaritaanse vrouw
Lorenzetto maakte in 1522 het bronzen bas-reliëf in het altaarfront; dit antependium is ondanks het godsdienstige onderwerp volkomen classicistisch van geest en gaat terug op reliëfs uit de Oudheid.
Het reliëf was oorspronkelijk aangebracht onder op het grafmonument van Agostino Chigi, maar werd door Bernini verwijderd en hier onder de altaarmensa geplaatst.
– Lorenzetto: Kandelaars
Ook de metalen kandelaars, vooraan bij de balustrade zijn van de hand van Lorenzetto.
– Gian Lorenzo Bernini: Hanglamp
Midden in de kapel hangt een prachtige bronzen lamp, bestaande uit drie dooreengevlochten, acrobatische cherubijnen die een kroon dragen. Het origineel hangt in Palazzo Chigi, dit is een kopie.
– Gian Lorenzo Bernini: Grafmonument van Sigismondo Chigi
De broer van Agostino, die in 1526 stierf, ligt aan de overzijde van de kapel (links). Beide monumenten werden door Bernini tegelijkertijd uitgevoerd.
– Gian Lorenzo Bernini: Grafmonument van Agostino Chigi
Het monument van de in 1520 overleden bankier staat rechts tegen de muur. Het ontwerp was van Rafaël, maar pas in 1655 liet Fabio Chigi, de achterkleinzoon van Agostino, door Bernini de piramidevormige graftombe met marmer bekleden.
– Gian Lorenzo Bernini: Habakuk en de engel
De profeet is eveneens van marmer, maar dateert van circa 1655 (rechts van het altaar).
Een engeltje zegt hem in zijn rechtse oor naar Babylon te gaan om Daniël, die in de leeuwenkuil was gegooid, van eten te voorzien.
– Rafaël / Lorenzetto: Jonas en de walvis
De profeet Jonas die door de walvis wordt uitgespuwd, werd in 1522 uitgevoerd door Lorenzetto naar een ontwerp van Rafaël (links van het altaar). Het werk is geïnspireerd op een klassiek beeld van Antinoös met een dolfijn, dat nu in het Museo Borghese staat.
– Rafaël / Raffaello di Montelupo / Lorenzetto: Elia
De marmeren profeet werd ontworpen door Rafaël en in 1522 uitgevoerd door Lorenzetto die hierbij werd geassisteerd door Raffaello da Montelupo (rechts vooraan).
– Gian Lorenzo Bernini: Daniël en de leeuw
Bernini maakte de uitbeelding van deze profeet tegelijk met die van Habakuk aan de overzijde (links vooraan).
Tussen eerste en tweede kapel links
– Carlo Paolo Posi en Agostino Penna: Grafmonument van prinses Maria Flaminia Odescalchi–Chigi
Dit vreemde en mooie monument links van de Cappella Chigi werd hier 1771 opgesteld en is daarmee een van laatste barokmonumenten van Rome. De prinses, die behoorde tot de Chigi-familie, overleed op 20-jarige leeftijd bij de geboorte van haar derde kind.
De ontwerper was Posi en Penna de beeldhouwer. Zij gebruikten emblemen van zowel de Odescalchi- als van de Chigi-familie. De overledene is in zwart-wit marmer afgebeeld in een tondo, die bezet is met sterren (Chigi), die door twee putti omhoog wordt gehouden voor een banier in rood marmer. De adelaar bovenaan is het Odescalchi-symbool. De banier draagt de herdenkingsinscriptie. De banier wordt opgehouden door een eikenboom (Chigi). Onderaan het monument staat een leeuw (Odescalchi), die wordt toegeschreven aan Franzoni, op een berg (Chigi) en een rokende wierrookbrander (Odescalchi).
Eerste pilaar links
– Anoniem: Grafmonument van Francesco Mantica
Dit monument is uit 1613.
Cappella Montemirabile of Cappella del Battistero (eerste
kapel links)
Deze kapel is, zoals gebruikelijk bij doopkapellen, gewijd aan Johannes de Doper. Zij werd oorspronkelijk in 1479 gebouwd als grafkapel voor bisschop Giovanni di Monte Mirabella (of Monte Mirabile), bisschop van Vaison in Frankrijk, maar is sinds 1561 in gebruik als doopkapel. De zerk van de bisschop is nog steeds aanwezig in de vloer van de kapel.
– Pasquale de’Rossi: Doop van Christus
Dit schilderij bevindt zich op het altaar.
– Andrea Bregno: Cibories
De marmeren versieringen van de beide ciboriën links en rechts van het altaar dateren uit 1473 en zijn met nog wat andere fragmenten afkomstig van het voormalige hoogaltaar in het koor.
In de ene ciborie wordt de Heilige olie bewaard en de andere het doopwater.
In de nissen staan vier beelden van heiligen. Het tabernakel van dit voormalige hoogaltaar staat in de sacristie.
– Anoniem: Grafmonument van kardinaal Francesco Castiglione
Dit monument staat tegen de rechtse wand en dateert van 1568.
– School van Bregno: Grafmonument van kardinaal Antoniotto Pallavicini
Dit monument staat tegenover het vorige (links) en dateert van 1507. De kardinaal behoorde tot een van de hoogste Romeinse prinselijke families.
Ingangsgevel (links van de hoofdingang)
– Anoniem: Grafmonument van Stefano Spadi
Dit monument bevindt zich links van de Cappella Montemirabile. Het monument dateert uit 1563.
– Giovanni Baptista Gisleni: Grafmonument van Giovanni Baptista Gisleni
Links van de hoofdingang staat verticaal tegen deze gevel het extravagante grafmonument van Giovanni Battista Gisleni (1600–1672).
Het monument werd door hem zelf ontworpen en zelfs door hem zelf uitgevoerd. Gislenus, zoals hij zich noemde, was de Romeinse architect van de koningen van Polen en Zweden. Hij werd geboren en overleed in Rome. Bovenaan is in een tondo zijn portret te zien van de hand van Jacob Ferdinand Voet, destijds een zeer populaire Vlaamse schilder. Daarbij staat de tekst: ’Neque hic vivus’ (noch hier levend). Onderaan is hij veranderd in een met witte doeken bedekt geel skelet achter tralies, waarbij staat: ’Neque illic mortuus’ (noch daar dood). In de twee bronzen medaillons is de metamorfose van rups naar vlinder uitgebeeld, het symbool van de wedergeboorte en de wederopstanding.
In de linkse staat geschreven: ’in nidulo meo moriar’ (in mij nest zal ik sterven) hetgeen slaat op zijn sterven in Rome na zijn hele leven in het buitenland te zijn geweest, terwijl in de rechts staat: ’ut phoenix multiplicabo dies’ (als een feniks zal ik mijn dagen vermenigvuldigen).
Deze afbeelding wordt ‘dood in de gevangenis’ genoemd. Wie buiten de stad, in de campagna, dood werd aangetroffen, werd door de ‘Broederschap van de Goede Dood’ begraven in de eerste kerk die op haar weg lag. Toen de broeders op zekere nacht met een lijk naar de stad terugkeerden, was die eerste kerk de kerk van Santa Maria del Popolo, maar die was al gesloten. Omdat zij er niet in slaagden de paters wakker te maken, forceerden zij de kerkdeur en begroeven de overledene.
De volgende ochtend brachten de paters augustijnen de paus op de hoogte van de inbraak. Op diens vraag of zij er enig idee van hadden wie er had ingebroken, spraken zij het vermoeden uit de het de Dood was geweest. Daarop was het vonnis van de paus duidelijk: de inbreker moest in de gevangenis worden opgesloten.
– Anoniem: Grafmonument van Raffaele Globicz
Een Bohemer, overleden in 1665. Het is een ongebruikelijk monument met een gedrapeerd kleed en een putto. Op de epitaaf staat te lezen: ’Hic lapis centrum est cuius peripheria vita fuit, giratus est quondam in hoc turbulento vitae circulo nobilis Samuel Raphael Globicz de Buczina Boemus Pragensis -parente regni geometra- qui infelicissime quadraturam circuli invenit dum filius hic eius dilectissimus sub hoc quadrato lapide sepulchrali anno MDCLXV die XVIII augusti aetate XXV humatus est’ (vrij vertaald: deze steen is het centrum, de omtrek ervan was een leven dat de nobele Samuel Raphael Globicz de Buczina uit Praag in Bohemen ooit rondging in deze cirkel van het leven, zijn ouder was een meetkundige van het koninkrijk die ongelukkigerwijs de kwadratuur van de cirkel vond toen hij zijn zeer geliefde zoon onder deze vierkante steen begroef op 25 augustus 1665).
– noniem: Grafmonument van Maria Eleonora Boncompagni Ludovisi
Dit graf staat naast de ingangsdeur. Het monument uit 1745 is uitgevoerd in een mozaïek van polychroom marmer (pietra dura). Het werk is zó fijn uitgevoerd dat het bijna een fresco lijkt.
– Ercole Ferrata: Engelen
Boven de ingangsdeur; het engelenpaar behoort tot de groep die zich boven in het middenschip op de kroonlijst bevinden.
