CHIESA DI SANTA MARIA DI MONTESANTO
( Campo Marzio )
CHIESA DI SANTA MARIA DI MONTESANTO
Adres:
Piazza del Popolo / Via del Babuino 198 (rione di Campo Marzio).
Coördinaten:
41º 54’ 36,30” N en 12º 28’ 36,70” O.
Openingstijden:
maandag tot en met vrijdag van 17.30 uur tot 20.00 uur;
zondag van 11:00 uur tot 13:30 uur; zaterdag gesloten.
Snelmenu voor deze pagina
ALGEMEEN
De Chiesa di Santa Maria di Montesanto is de linkse kerk (gezien vanaf het plein) van de beide ’chiese gemele’ (tweelingkerken). De kerken staan ter weerszijde van de Via del Corso. Op hun plaats stonden ooit twee piramiden uit de Romeinse tijd.
De kerkjes zijn (kunst)historisch van weinig waarde, maar vallen wèl op door hun ontwerp en plaatsing. Zij geven door hun dominante koepels en hun mooie vormgeving het plein een aangename uitstraling en vormen een theatrale toegang tot de Via del Corso.
De kerk is de laatste tijd langzaamaan de kerk van de kunstenaars aan het worden. Er vinden regelmatig exposities plaats en kunstenaars laten zich van deze kerk uit begraven (Chiesa degli artisti).
GESCHIEDENIS
Op de plaats van het huidige kerkje stond al in 1525 een aan Maria gewijde kerk die toebehoorde aan de paters karmelieten uit de provincie Montesanto (Sicilië nabij Messina). Deze provincienaam is nog steeds in de naam van de kerk aanwezig.
De kerk van Santa Maria di Montesanto is de oudste van de beide ’tweelingen’ en is het product van twee opeenvolgende architecten: Carlo Rainaldi werkte eraan van 1662/’67 en Gian Lorenzo Bernini van 1671/’75. In 1675 begon de bouw van de andere tweelingkerk.
De opdracht voor de bouw van de kerk kwam van paus Alexander VII-Chigi en werd na het overlijden van de paus gefinancierd door kardinaal Girolamo Gastaldi. Zijn naam staat trots op het fronton en overal op en in de kerk, evenals bij de tegenoverliggende kerk.
EXTERIEUR
Het concept is een erg goed geslaagd staaltje van stedenbouwkundig vernuft van Carlo Rainaldi. Deze kerken, die moesten dienen als achtergrond voor de obelisk, zijn alleen op het oog identiek; in feite zijn er aanzienlijke verschillen. De Chiesa di Santa Maria di Montesanto is kleiner en ouder dan haar pendant aan de overzijde van de Via del Corso.
De vier imposante Korinthische zuilen van de pronaos zijn afkomstig van de klokkentoren van de Sint Pieter die vanwege ondeugdelijke fundering moest worden gesloopt. Op de lijst onder de fronton staat te lezen: ’HIER S.E.R.PR. CARD. GASTALDUS’ ter herinnering aan de financier.
De kerk heeft boven de twaalfhoekige tamboer met in elke gevel een groot rechthoekig venster, een relatief lage koepel met lantaarn en een kleine klokkentoren aan de zijde van de Via del Corso.
De beelden van de acht heiligen van de Karmelietenorde op de balustrade van de gevel zijn van de hand van Lazzaro Morelli, Rondone, Silano en Francesco Fontana, allen leerlingen van Bernini.
De klokkentoren en het aanliggende klooster werden pas in 1761 toegevoegd naar ontwerpen van Francesco Navone.
In 1825 werd in opdracht van paus Leo XII de koepel met leisteen bedekt, waardoor de aanblik sterk veranderde.
INTERIEUR
De kerk heeft een ellipsvormig grondplan met een ovale, twaalfhoekige koepel en aan elke zijde drie kapellen; hierdoor lijkt de koepel hoger dan hij in werkelijkheid is. De kapellen worden gescheiden door enorme Korintische pilasters met daar-boven een rondom de kerk gaande getande kroonlijst. Hierop rust de koe-pel die vreemd genoeg nauwelijks een tamboer heeft.
De bogen boven de kapellen zijn ver-sierd met heraldische motieven op de sluitsteen waarvan sommige worden ondersteund door engelen.
De versiering van het interieur in stucco is voornamelijk uitgevoerd door Filippo Carcani onder leiding van Mattia de’Rossi.
Ter weerszijde van de hoofdingang en van de apsis zijn vier doorgangen te zien met een kleinere bogen en een kleine cantoria daarboven. De doorgang links van het altaar leidt naar de sacristie en de rechtse naar het voormalige klooster.
De ingang en de apsis hebben beiden een boog die tot in de koepel steekt met een kroonlijst die bij de apsis rondom doorloopt.
Vloer
De vloer is ontworpen door Carlo Rainaldi (1678). Middenin de vloer ligt een grote steen waarop onvermijdelijk alweer het wapen van kardinaal Gastaldi is aangebracht.
Koepel
De koepel heeft nauwelijks een tamboer, maar een attiek met Dori-sche pilasters die zich voortzetten in de ribben van de koepel. De ribben komen samen in de oculus met een guirlande rondom.
– Filippo Carcani (Il Filippone): Reliëfbeelden
In de nissen van de koepel staan vier stucco reliëfbeelden, voorstel-lende de profeet Elia, die wordt gezien als de spirituele stichter van de Karmelietenorde en verder drie heiligen uit de Karmelietenorde, te weten: Sant’Angelo, Sant’Elisha en Sant’Albert (de stichter van de Karmelietenorde). De beelden dateren uit 1675.
Cappella del Santissimo Crocifisso (eerste kapel rechts)
De kapel is in 1667 gebouwd naar een ontwerp van Alessandro Cessani en werd onder patronage gesteld van de familie De’Rossi en vervolgens van de Olivati en tot slot van de Pierantoni.
Een inscriptie aan de zijkant memoreert dat de kapel ooit een viertal schilderijen van Salvator Rosa bezat (een inscriptie rechts herinnert hieraan), dat in 1802 was gekocht door de prins van Salerno voor zijn ’Pinacoteca Partenopea’ en nu in het bezit is van het Musée de Condé in Chantilly. De schilderijen werden in 1822 vervangen door werken van Ludovico Venuti en Ferdinando Cavalleri. De gewelfdecoratie en de verfijnde marmeren en albasten muurpanelen zijn helaas alles wat van de oorspronkelijke, rijke barokversiering is overgebleven.
– Anoniem: Crucifix
Boven het altaar, met een voorstuk van kostbaar marmer, hangt een kruisiging uit de tweede helft van de 17e eeuw, dat het schilderij van Rosa vervangt.
– Francesco Pietro Papaleo: Glorie van engelen en cherubijnen
Stucwerk tegen het gewelf uit omstreeks 1677.
In het midden is een fresco van een duif als uitbeelding van de Heilige Geest.
– Anoniem: Heilige Geest als duif
Dit fresco uit 1677 is eveneens tegen het gewelf aangebracht.
– Ferdinando Cavalleri: David met het hoofd van Goliath
Dit ovale schilderij hangt hoog bovenaan tegen de rechtse muur en dateert eveneens uit 1822.
– Ludovico Venuti: Geschiedenis van Tobias en Tobit met het lijk
Dit olieverfschilderij uit 1822 hangt onderaan tegen de rechtse muur.
– Ferdinando Cavalleri: Judith met het hoofd van Holofernes
Dit ovale schilderij hangt bovenaan tegen de linkse muur en dateert eveneens uit 1822.
– Ludovico Venuti: Profeet Ahijah met de vrouw van Jeroboam
Dit olieverfschilderij uit 1822 hangt onderaan de tegenoverliggende muur (links).
Cappella delle Anime del Purgatorio (kapel van de zielen in het vagevuur)
(tweede kapel rechts)
De kapel was oorspronkelijk gewijd aan de Heilige Albertus (van Jeruzalem) en Laurentius (van Rome). De kapel werd in 1899 gekocht door de Opera Espiatoria delle Anime de Purgatorio del Nostro Signore di Montligeon aan wie de kapel nu is gewijd.
Van de 17e eeuwse decoratie is nog iets over. In 1904 werd het altaar echter gereconstrueerd, waarbij gebruik werd gemaakt van materialen van de verwoeste kerk van Santa Maria Liberatrice. Hierbij werd helaas het eind 17e eeuwse altaarstuk, voorstellende de Heilige Albertus en Laurentius van de hand van Onofrio Avellino, verwijderd.
– Riccardo Tommasi Ferroni: Emaüsgangers
Dit olieverfschilderij uit 1981 hangt op het altaar.
– Silvio Galimberti: Overig schilderwerk
Het meeste dateert uit 1907.
– Anoniem: Anime del Purgatorio
Dit fresco is tegen het gewelf aangebracht.
– Anoniem: Geloof, hoop, naastenliefde en vrede
Deze fresco’s zijn op de pendentieven geschilderd.
– Anoniem: Sint Gregorius in gebed
Tempera op stucco tegen de rechtse muur.
– Anoniem: Zegening van de tombe
Tempera op stucco in de lunet.
– Anoniem: de Heilige Albertus, Laurentius en een karmelietenmonnik
Tempera op stucco tegen de linkse muur.
– Anoniem: Begrafenismis
Eveneens tempera op stucco in de lunet.
Cappella di Sant’Anna (derde kapel rechts)
Deze kapel, genoemd naar de moeder van Maria, is, volgens een epigraaf op de vloer, in 1679 gebouwd naar ontwerp van de architect Carlo Bizzaccheri, een leerling van Carlo Fontana. De kapel kwam onder bescherming van de familie Vivaldi, wier wapens op de zijdeuren te zien zijn. Het schilderwerk is vrijwel geheel uitgevoerd door Niccolò Berrettoni, een begaafde leerling van Carlo Maratta. De stuccodecoratie is van de hand van Paolo Naldini, een leerling van Bernini.
– Carlo Bizzaccheri: Altaar
Het altaar heeft kostbare zuilen van rood Siciliaans jaspis en delen van albast.
– Niccolò Berrettoni: Heilige Familie met Sint Anna
Dit altaarstuk uit 1679/’82 was het laatste werk van deze schilder die op stierf op 45-jarige leeftijd.
– Niccolò Berrettoni: Eeuwige glorie van God de Vader
Dit fresco, eveneens uit de jaren 1679/’82 is tegen het gewelf geschilderd.
– Niccolò Berrettoni: Engelenpaar met perkamentrollen
Deze fresco’s op de pendentieven zijn uit dezelfde tijd.
– Niccolò Berrettoni: Ontmoeting tussen Sint Anna en Joachim
Dit fresco is in de lunette tegen de zijmuur aangebracht.
– Niccolò Berrettoni: De engel verschijnt aan Sint Joachim
Dit fresco is in de lunette van de tegenoverliggende muur te zien.
– Paolo Naldini: Putti die een festoen ophouden
Deze marmeren beelden uit 1679 zijn bij de zijdeuren aangebracht.
Apsis
Het vierkante koor met apsis en een tonvormig plafond is ontworpen door Carlo Fontana. Het werk werd in een latere fase door Bernini overgenomen. De apsisschelp is in drie delen verdeeld door ribben met guirlandes die samenkomen in een schelp.
– Mattia de’Rossi: Hoogaltaar
Het altaar heeft een paar donkergroene marmeren Korintische zuilen. Deze dragen een driehoekig fronton dat binnenin is versierd. Aan de achterzijde zijn nog twee zuilen te zien. Het altaar dateert van 1676/’79.
– Anoniem: Madonna di Montesanto
Op het altaar hangt een afbeelding van de Madonna di Montesanto uit de tweede helft van de 15e eeuw. De maker is onbekend, mogelijk een leerling van Antoniazzo Romano.
Het schilderij toont Onze-Lieve-Vrouwe met een wereldbol en een bruine scapulier in haar rechtse hand. Dit wordt vergezeld door een label met daarop de tekst ’In Monte Sancto suo Carmelo steterunt pedes eius’ (op zijn heilige berg Karmel stonden zijn voeten), een verwijzing naar de profeet Elia die de Karmelieten zien als de stichter van hun orde; een mooi stuk romantische fantasie.
Dit schilderij gaf zijn naam aan de kerk. Het schilderij hing eerste in een Madonna-kapel van het klooster dat voorheen op de plaats van deze kerk stond.
De engelen die de schilderijlijst heffen zijn van Filippo Carcani evenals de beide putti aan de zijkant van de lijst.
– Filippo Carcani: Engelen
De beide engelen bovenop de altaartimpaan zijn van zijn hand en stellen de glorie van kardinaal Girolamo Gastaldi voor.
– Girolamo Lucenti: Busten van pausen
Links en rechts van het altaar zijn nissen aangebracht met zwarte marmeren pilasters ter weerszijden die een gebogen kroonlijst dragen.
Kardinaal Gastaldi liet uit erkentelijkheid voor door hem ondervonden weldaden terracotta busten met bronzen patina van vier pausen maken en in de nissen opstellen. Het zijn:
links:
-Clemens IX-Rospigliosi
-Urbanus VIII-Barberini
rechts:
-Alexander VII-Chigi
-Clemens X-Altieri
Vroeger stond hier nog de buste van paus Innocentius XI-Odescalchi. Deze is later verloren gegaan en vervangen door die van Urbanus VIII.
– Filippo Carcani: De glorie van kardinaal Girolamo Gastaldi
Dit grote stuccoreliëf bevindt zich boven de triomfboog vóór de apsis.
Sagrestia (ingang links tussen de apsis en de derde kapel links)
De sacristie werd gebouwd in 1678 naar een ontwerp van Carlo Fontana en omstreeks 1815 grondig gerestaureerd. De ruimte heeft een rechthoekig plan met een verlaagd, gewelfd plafond.
– Biagio Puccini: Kruisafneming
Dit altaarstuk is een van de laatste werken van deze 18e eeuwse Romeinse schilder.
– Baciccio (of een leerling): Lofzang van engelen in de hemel met de lijdenswerktuigen
Dit fresco uit 1692 is tegen het plafond geschilderd.
– Anoniem: Dood van Christus
Dit olieverfschilderij uit de eerste helft van de 19e eeuw hangt tegen de muur links van de ingang.
Cappella Montioni (derde kapel links)
Deze kapel werd ontworpen door de architect Tommaso Mattei, een leerling van Carlo Fontana in opdracht van de familie Montioni. Het interieur dateert uit omstreeks 1687. De kapel was aanvankelijk gewijd aan de Heilige Franciscus van Assisi en Jacobus de Meerdere. Op de sluitsteen van de ingangsboog houdt een paar engelen het wapen van de Montioni-familie vast, in de vloer voor het altaar wordt dit motief herhaald. Het bevat de symbolen van de slang, twee tortelduiven en drie bergen.
– Carlo Maratta: Madonna met Kind en de heilige Franciscus
Dit schitterende olieverfschilderij op het altaar dateert van omstreeks 1687. De wijze waarop de Madonna is uitgebeeld heeft veel invloed gehad op andere schilders in Rome aan het einde van de 17e eeuw.
– Guelfo: De engel van de kunstenaar
Deze glassculptuur boven het altaar is van recente datum.
– Giuseppe Chiari: Maria Hemelvaart
Deze scène is in 1687 als fresco tegen het plafond geschilderd.
– Luigi Garzi: Christus zegent de Madonna en Sint Franciscus
Dit schilderij uit 1686 hangt rechts in de kapel.
– Daniele Seiter: Liefdadigheid van Sint Jacobus
Dit olieverfschilderij uit 1687 hangt tegen de linkse muur van deze kapel. Het toont de heilige die een kreupele geneest.
Cappella di Santa Maddalena de’Pazzi (tweede kapel links)
Deze kapel werd door Carlo Rainaldi ontworpen. De kapel is gewijd aan de karmelieter non en mystica die door paus Clemens XI in 1669 heilig werd verklaard. Zij was een telg uit de bekende rijke en invloedrijke familie uit Florence. Oorspronkelijk was de kapel gewijd aan Giovanni Battista Aquilanti, wiens portretbuste in een tondo rechts van het altaar is te zien.
– Morelli en Carcani: Stucwerk
Het weelderige stucwerk bestaat uit vergulde guirlandes en putti.
– Ludovico Gimignani: Geschiedenis van Santa Maddale-na de’Pazzi
Het altaarstuk laat het wonder van de heilige zien samen met de Maagd. Het dateert uit omstreeks 1685 zijn van de hand van deze vrij onbekende schilder.
– Ludovico Ginignani: Verschijning van Sint Augustinus aan Santa Maddalena de’Pazzi
– Ludovico Ginignani: Communie van Sint Maddalena de’Pazzi
Beide laatstgenoemde schilderijen hangen tegen de zijwanden van de kapel.
– Onbekend: Christus in glorie
Dit werk is tegen het gewelf geschilderd.
– Niccolò Berrettoni: Sint Anna
– Filippo Carcani: Twee engelen
Deze zijn buiten de kapel opgesteld.
– Anoniem: Grafmonument van markies Vulci
Uit de 17e eeuw.
Cappella di Santa Lucia (eerste kapel links)
Het wapen van de familie Palombi, een duif met een olijftak, dat tegen de sluitsteen boven de toegangsboog van de kapel is aangebracht, herinnert eraan dat deze familie begin 19e eeuw het patronage van deze kapel verwierf.
Het interieur van de kapel is bescheidener dan die van de andere kapellen en is versierd met marmeren deurposten.
In de kapel is een aantal grafmonumenten van deze familie opgesteld, die allen neoklassiek zijn.
– Anoniem: Santa Lucia
Het altaarstuk dateert van het einde van de 17e eeuw en is gemaakt door een onbekende vertegenwoordiger van de Romeinse School.
Vroeger hing hier een werk van Onofrio Avellino, voorstellende Sint Albert.
– Anoniem: Grafmonument van cavaliere Francesco Palombi en Isabella Moroni
Dit neoklassieke werk is iets ouder, uit 1831, en is eveneens rechts te vinden.
– E. Dies: Grafmonument van Elisabetta Palombi
Dit witmarmeren monument uit 1893 is boven tegen de rechtse muur aangebracht.
– Anoniem: Grafmonument van Adelina Morelli
Een witmarmeren gedenkteken uit 1858, onder tegen de rechtse muur.
– Anoniem: Grafmonument van Tommaso Palombi en Costanza Romagnani
Witmarmer uit 1867, tegen de linkse muur.
– Anoniem: Grafmonument van Giuseppe de Gasperis
Uit 1862, tegen de linkse muur.
– Anoniem: Grafmonument van Pietro Palombi
Uit 1867.
Cappella Filippo Neri (tweede kapel rechts)
– Anoniem: Grafmonument van bisschop Rinaldini
Uit 1880.
– Anoniem: Grafmonument van Carolina Fratoddi
Dit monument dateert van 1866.